«Αλλαγές στην αξιολόγηση των Ξένων γλωσσών στο γυμνάσιο» - Και τώρα τι κάνουμε;

Άρθρο-κριτική του Π.Δ. 126/2016, του Παναγιώτη Γαλιάτσου - Ειδικού Γραμματέα της ΠΕΚΑΓΕΠΕ*

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Έφτασε επιτέλους στα σχολεία το Προεδρικό Διάταγμα (Π.Δ.) 126 της 11ης Νοεμβρίου 2016 που αφορά στην αξιολόγηση των μαθητών στα ξενόγλωσσα μαθήματα. Ένα διάταγμα που έχει γεμίσει με άγχος και εκνευρισμό τους συναδέλφους των Ξένων γλωσσών, οι οποίοι ασθμαίνοντας προσπαθούν να ετοιμάσουν τα test για το πρώτο τετράμηνο. Αναμφισβήτητα πρόκειται για τη μεγαλύτερη μεταρρύθμιση στο χώρο της ξενόγλωσσης εκπαίδευσης, εκτός αν κάποιος θεωρεί μεταρρύθμιση την κατάργηση μιας διδακτικής ώρας ή την προσπάθεια ύστερα από λίγα χρόνια δημιουργίας «γαλλόφωνων» ή «γερμανόφωνων» γυμνασίων.

Με αυτό το δεδομένο θα προσπαθήσω να προσεγγίσω τις συγκεκριμένες αλλαγές από την σκοπιά του καθηγητή ως επιστήμονα αλλά και ως εργαζόμενου σε έναν κλάδο με πολλές ιδιαιτερότητες. Η προσέγγιση αυτή θα γίνει με επιχειρήματα μέσα από την εμπειρία της τάξης “και όχι στηριγμένα σε αφ’ υψηλού βερμπαλισμούς και πομφόλυγες κάποιων υψηλά ιστάμενων “φωστήρων” που ελαφρά την καρδία αλλάζουν άρδην την εκπαιδευτική διαδικασία σαν να πρόκειται για νομοσχέδια που αφορούν στην αλλαγή υπολογισμού φόρου ή συντελεστή δόμησης. Επίσης η κριτική σε μια τόσο σοβαρή υπόθεση που αφορά άμεσα σε μέγιστο βαθμό το μάθημα μας πρέπει απαραίτητα να μείνει έξω από κάθε κομματική προτίμηση ή πολιτική ιδεολογία που θα μπορούσε να επηρεάσει την κρίση του οποιουδήποτε και να σπεύσει άκριτα να καταδικάσει ή να υπερθεματίσει υπέρ της συγκεκριμένης αλλαγής. Πρέπει, τελειώνοντας τον πρόλογο, οι όποιες παρεμβάσεις στις αλλαγές να γίνουν με συγκεκριμένες, σοβαρές και πλήρως τεκμηριωμένες προτάσεις προς ένα υπουργείο, με το οποίο ο κλάδος βρίσκεται σε “εμπόλεμη” κατάσταση από το καλοκαίρι, ύστερα από την Υπουργική Απόφαση με αριθ. 70691/Δ1/26-4-2016 του τέως Υπουργού Παιδείας κ. Φίλη, που κατάργησε την ελεύθερη επιλογή της Β΄ Ξένης γλώσσας στην Ε΄ Δημοτικού και αποτελεί μια βραδυφλεγή βόμβα στα θεμέλια του κλάδου και τις συνέπειες της οποίας δεν μπορεί ακόμα ο καθένας να συνειδητοποιήσει πλήρως. Δεν μπορούμε λοιπόν απερίσκεπτα να καταδικάσουμε ή να υποστηρίξουμε μια μεταρρύθμιση απλά και μόνο επειδή μας “ξεβολεύει” από το μάθημα, όπως το πραγματοποιούσαμε μέχρι σήμερα. Άλλωστε ο υπογράφων το κείμενο υπηρετεί σε δημόσιο Γυμνάσιο και υπόκειται και αυτός στη βάσανο των αλλαγών αλλά και του άγχους των διαγωνισμάτων

Περνώντας λοιπόν στην κατ’ εξοχήν εξέταση του Π.Δ., ας διαχωρίσουμε τα θετικά από τα αρνητικά του σημεία, πριν περάσουμε σε ένα συμπέρασμα και σε μια πρώτη σύνταξη κάποιων προτάσεων βελτίωσης. Να ξεκαθαρίσω εδώ ότι δε θα υπεισέλθω σε επεξήγηση σημείων της εξέτασης, γιατί θα ήταν και ανούσιο αλλά και χρονοβόρο. Άλλωστε, αν υπάρχει κάποιος που ακόμα δεν έχει καταλάβει ή ενημερωθεί περί συγκεκριμένων σημείων της νέας εξέτασης, υπάρχουν άλλα άρθρα στην ιστοσελίδα μας για ενημερωθεί.

Α. ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

Θα ξεκινήσω με τα αρνητικά σημεία, όχι για να προκαταβάλω την τελικh κρίση, αλλά γιατί πρόκειται όντως για φλέγοντα ζητήματα.

ΣΗΜΕΙΟ ΕΝΑ: “Χρόνος υλοποίησης”

Μακράν το κυριότερο πρόβλημα και σημείο έντονης διαμαρτυρίας των εκπαιδευτικών είναι τα ασφυκτικά -σχεδόν μηδαμινά- χρονικά όρια στα οποία καλούνται να φέρουν σε πέρας τις αλλαγές όχι μόνο στην εξέταση, αλλά και σε όλο το μάθημά τους, προκειμένου να προετοιμάσουν τους μαθητές τους για τα νέα ζητούμενα. Αν υπολογίσουμε ότι το Π.Δ. έχει ημερομηνία 11 Νοεμβρίου και ότι οι πρώτες επιμορφώσεις ολοκληρώθηκαν -τουλάχιστον στην Αθήνα- στα τέλη Νοεμβρίου, οι καθηγητές έχουν περίπου ένα μήνα περιθώριο (δηλαδή 8 περίπου διδακτικές ώρες) για να προετοιμάσουν τους μαθητές τους και φυσικά να προετοιμαστούν και οι ίδιοι (σύνταξη διαγωνισμάτων, εξεύρεση ημερομηνιών). Ακόμα και οι συνάδελφοι που έχουν υπηρεσία σε πιλοτικά ή αυτοί που χρόνια με το μεράκι τους προετοιμάζουν μαθητές για Κρατικό Πιστοποιητικό Γλωσσομάθειας - ΚΠΓ (αλήθεια πότε αυτοί οι συνάδελφοι θα βραβευθούν για αυτό που χρόνια κάνουν;) έχουν εκφράσει αμφιβολίες για την ετοιμότητά τους. Και μέσα σε όλα αυτά κανείς σε αυτά το “φωτισμένο” Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) ή το «αλάνθαστο» Υπουργείο δεν μπορεί να απαντήσει ακόμα (μέσα Δεκεμβρίου) στο ερώτημα, εάν η δεύτερη ώρα που χρειαζόμαστε για τη διεξαγωγή του νέου τύπου διαγωνίσματος θα χρεωθεί ως ώρα διαγωνίσματος ή όχι. Ίσως του χρόνου τέτοια εποχή να μάθουμε…

Αφήνοντας όμως τη σαρκαστική διάθεση να πως εδώ το εξής: Δυστυχώς, συνάδελφοι, ζούμε και εργαζόμαστε όλοι μας υπό άθλιες συνθήκες, τις οποίες κάνουν ακόμα χειρότερες αυτές οι πρόχειρες κάθε φορά αλλαγές. Φέτος βρισκόμαστε ταυτόχρονα και μπροστά στη μεγαλύτερη μεταρρύθμιση που έγινε εδώ και πολλά χρόνια στο Γυμνάσιο, μια μεταρρύθμιση που αλλάζει εντελώς τη φυσιογνωμία του (κατάργηση εξετάσεων, θέσπιση τετραμήνων,θεσπιση περιγραφικης βαθμολογιας) η οποία κοινοποιήθηκε στα σχολεία στις αρχές της σχολικής χρονιάς και επισημοποιήθηκε με το Π.Δ. 126 τον Νοεμβριο. ΦΕΥ!

ΣΗΜΕΙΟ ΔΥΟ: “Διδακτική σειρά”

Εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα χρόνιο αίτημα του κλάδου περί αντικατάστασης του υπάρχοντος εγχειριδίου. Το αίτημα αυτό τώρα πλέον γίνεται de facto απαίτηση και προϋπόθεση για την υλοποίηση των νέων απαιτήσεων. Θυμίζω, για τους νεότερους συναδέλφους, ότι μιλάμε για μια σειρά σχεδιασμένη πριν από αρκετά πλέον χρόνια (εισήχθη το σχολικό έτος 2006-2007) σχεδιασμένη για το τρίωρο μάθημα, ενώ το μάθημα είχε γίνει ήδη δίωρο και προσαρμοσμένο σε μία διαδικασία εξετάσεων επιπέδου και τύπου εξετάσεων Β1 του Goethe-Institut, όπως τότε στόχευε η ηγεσία του Υπουργείου. Άρα έχουμε να δουλέψουμε με ένα βιβλίο προσαρμοσμένο σε μια άλλη διαδικασία εξετάσεων με τρομακτικές ελλείψεις, το CD ακόμα ετοιμάζεται, που δε βοηθάει ούτε κατ’ ελάχιστο τον εκπαιδευτικό στο έργο του. Βέβαια αν ρίξει κανείς μια ματιά στο ΕΠΣ-ΞΓ (Ενιαίο Πρόγραμμα Σπουδών για τις Ξένες Γλώσσες), θα διαπιστώσει ότι το βιβλίο δεν αποτελεί πλέον οδηγό του μαθήματος, αλλά ένα απλό εργαλείο που το χρησιμοποιούμε κατά βούληση (“μάθημα χωρίς βιβλίο”). Μπράβο κύριοι φωστήρες, σας εύχομαι να εισαγάγετε και το μάθημα χωρίς μαθητές, αν και με τους νόμους σας εκεί βαδίζουμε…

Πάντως να πω εδώ ότι το συγκεκριμένο βιβλίο, ιδίως το βιβλίο του καθηγητή μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμο στη σύνταξη των test, έστω για φέτος. Επαναλαμβάνω όμως ότι πλέον είναι επιβεβλημένη η αλλαγή του βιβλίου με μεθόδους προσαρμοσμένες στις νέες απαιτήσεις.

ΣΗΜΕΙΟ ΤΡΙΑ: “Η μεταβατικότητα του Π.Δ.”

Το συγκεκριμένο σημείο είναι αλληλένδετο με το πρώτο σημείο περί χρόνου. Δυστυχώς, όπως όλες οι αλλαγές στην Παιδεία, δεν έχουν ποτέ το στοιχείο της προβλεπτικότητας. Ενώ σε όλα τα κράτη της Γης οι αλλαγές στην Παιδεία έχουν έναν ορίζοντα κάποιων ετών, ώστε να μη διαταράσσουν την ομαλή εκπαιδευτική διαδικασία, στην Ελλάδα ισχύουν σχεδόν αναδρομικά. Είναι ποτέ δυνατόν οι μαθητές, κυρίως της τρίτης αλλά και της δεύτερης τάξης, να προσαρμοστούν σε τόσο μεγάλες -σχεδόν ριζικές- αλλαγές στην εξέταση του μαθήματός τους, μια εξέταση που θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό το βαθμό τους, μαθαίνοντας για τις αλλαγές λίγες μέρες πριν κληθούν να γράψουν το διαγώνισμα τετράμηνου, που όσοι διδάσκουν σε γυμνάσιο ξέρουν πόσο σημασία δίνουν σε αυτό οι μαθητές. Γιατί πρέπει να βάλουμε τα παιδιά σε αυτήν την ψυχολογική πίεση μόνο και μόνο για να κομπάζει ένας υπουργός (ξαναλέω αδιάφορο ποιας κυβέρνησης) για τις μεγάλες μεταρρυθμίσεις του. Μιλάμε για ένα εντελώς “άλλο” μάθημα σε σχέση με πέρυσι, στο οποίο τα παιδιά πρέπει να προσαρμοστούν και να αποδώσουν σχεδόν αμέσως. Δε μιλάμε για μια απλή αλλαγή βιβλίων ή για αλλαγή διδασκαλίας, όπως για παράδειγμα στα Θρησκευτικά, για τα οποία τόσο μελάνι χύθηκε και τόσες τηλεοπτικές ώρες σπαταλήθηκαν χωρίς να αλλάξει τίποτα. Μιλάμε για ριζική αλλαγή φιλοσοφίας και στόχων ενός μαθήματος. Τι θα έβλαπτε δηλαδή αν δινόταν μια μεταβατική περίοδος ενός ή δύο ετών, ώστε τα μεγαλύτερα παιδιά να αποφοιτήσουν και εμείς να δουλέψουμε και να προετοιμάσουμε τα παιδιά που φέτος εισήχθησαν στην πρώτη γυμνασίου; Την απάντηση βέβαια την ξέρω, την έχω πάρει και άλλες φορές, όταν ρώτησα για άλλες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις που έχω βιώσει (Αρσένη, Γιαννάκου): “Πρέπει να έχουμε άμεσα αποτελέσματα για να κρίνουμε το αποτέλεσμα”. Άρα το “αποτέλεσμα” προκύπτει από τις “απώλειες”. Μπράβο!!

ΣΗΜΕΙΟ ΤΕΣΣΕΡΑ: “Περιβάλλον υλοποίησης”

Στην ουσία δεν πρόκειται για περαιτέρω αρνητική πλευρά, αλλά για μια παράμετρο που πρέπει πάντα να λαμβάνεται υπόψη, όταν μιλάμε για τέτοιου βαθμού αλλαγές: “Το θέμα των πολυπληθών τμημάτων”. Δυστυχώς το μάθημα της Β’ Ξένης γλώσσας έχοντας υποστεί συνεχείς υποβαθμίσεις με διάφορους τρόπους τα τελευταία χρόνια, έχει φτάσει στο σημείο να είναι το μάθημα στο οποίο εξαντλείται όλη η αυστηρότητα των ανωτέρων, όσον αφορά στη συγκρότηση τμημάτων. Έτσι, από την παράλληλη διδασκαλία της προηγούμενης δεκαετίας με ολιγομελή τμήματα, έχουμε φτάσει στα 26άρια και 27άρια τμήματα, την ώρα που τα τμήματα γενικής παιδείας συγκροτούνται με λιγότερα παιδιά. Επίσης, δε λαμβάνεται υπ’ όψιν η παρουσία παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες, που ρίχνει αυτόματα τον αριθμό των παιδιών.

Εδώ, λοιπόν, επαναφέρεται η ανάγκη θεσμοθέτησης της υποχρεωτικής συνδιδασκαλίας των ξένων γλωσσών (Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά) που θα οδηγήσει στη δημιουργία από πλευράς μας τμημάτων και με λιγότερα παιδιά και χωρισμένων σε επίπεδα. Ενιαίο πλαίσιο στην πράξη και όχι στα λόγια!!

Μια και αναφέρθηκα στους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες, που εξετάζονται κατά βάση προφορικά, πρέπει να δούμε και στην πράξη και να αξιολογήσουμε πόσο εύκολη είναι η ένταξή τους στο νέο διαγώνισμα μέσα στα σφιχτά χρονικά πλαίσια του δημόσιου σχολείου.

Β. ΘΕΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

Περνώντας τώρα στα θετικά σημεία της νέας εξέτασης, πρέπει να παραδεχτούμε, όσο και αν επί του παρόντος μας φαίνεται δύσκολη η εφαρμογή του, ότι η συγκεκριμένη μεταρρύθμιση αποτελεί αναμφίβολα αναβάθμιση του μαθήματός μας. Σε μια εποχή όπου το Γυμνάσιο αλλάζει εντελώς μορφή με το διαχωρισμό των μαθημάτων σε εξεταζόμενα και μη (άρα στο μυαλό των μαθητών μας σε «βασικά» και μη), ο διαχωρισμός της Ξένης γλώσσας από τα άλλα μαθήματα με την εξίσωση του τρόπου εξέτασης με την ακριβή μορφή ενός κρατικού πιστοποιητικού αποτελεί , αναντίρρητα αναβάθμιση. Άλλωστε, μην ξεχνάμε ότι πάγια απαίτηση του κλάδου ήταν η σύνδεση του μαθήματος με κάποιου είδους πιστοποιητικό. Είναι γνωστή άλλωστε η «μανία» των γονέων για την απόκτηση «πτυχίων», έστω και χωρίς καμία πρακτική αξία. Φανταστείτε τη σημασία που αποκτάει το μάθημα, αν στο τέλος του Γυμνασίου υπάρχει η απόκτηση ενός πιστοποιητικού οποιασδήποτε αξίας. Στο σημείο λοιπόν αυτό πιστεύω ότι πρέπει να εστιαστεί όλη η συζήτηση σχετικά με τα νέα μέτρα. Η κατάληξη δηλαδή της εκπαιδευτικής διαδικασίας στην νέα μορφή της και όχι η εύκολη ή δύσκολη εφαρμογή της. Πρέπει, λοιπόν, οπωσδήποτε η νέα αξιολόγηση να συνδεθεί ΑΜΕΣΑ με τη συμμετοχή (προαιρετική φυσικά) των μαθητών στις εξετάσεις του ΚΠΓ, διαδικασία που φυσικά απαιτεί ιδιαίτερη προεργασία από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς (Υπουργείο, Ι.Ε.Π., Πανεπιστήμιο, Σχολικοί Σύμβουλοι, ΠΕΚΑΓΕΠΕ και Τοπικές Επιτροπές ΠΕΚΑΓΕΠΕ σε όλη τη χώρα). Εάν οι εφαρμοζόμενες αλλαγές δεν οδηγήσουν στη συμμετοχή σε εξετάσεις για το πιστοποιητικό γλωσσομάθειας, τότε δεν μπορώ να καταλάβω ποιο το νόημα όλης αυτής της μεταρρύθμισης. Δηλαδή, θα έχουμε μια προσομοίωση εξετάσεων με σκοπό τι; Απλά να περάσει ο μαθητής την τάξη; Αυτό μπορεί να γίνει και με ένα απλό διαγώνισμα, όπως ισχύει σε όλα τα άλλα μαθήματα. Πρέπει να επεξεργαστούμε το λεπτό αυτό σημείο και να το διασαφηνίσουμε προς όλες τις πλευρές (Υπουργείο-γονείς). Σε αντίθετη περίπτωση μιλάμε για μια αλλαγή, που έγινε απλά για να γίνει, χωρίς καμία απολύτως εκπαιδευτική αξία και που φυσικά δικαιώνει όλους εκείνους που είναι αγανακτισμένοι και φυσικά αρνητικοί απέναντί της.

Ένα δεύτερο σημείο που δεν πρέπει να διαφύγει της προσοχής μας, είναι ότι μέσω της αναφερόμενης αλλαγής «κατοχυρώνουμε» τρόπον τινά το δίωρο στο πρόγραμμα. Ακούω κάποιους συναδέλφους να λένε «και πόσο θα φτάσουμε, σε μονόωρο;». Μπορεί να μου πει κάποιος για ποιο λόγο να μη φτάσουμε, όταν έχουν ήδη περικοπεί βασικά -λεγόμενα- μαθήματα, έχει στην ουσία καταργηθεί ένα μάθημα (Οικιακή Οικονομία) και πρόσφατα χάθηκε και μια ώρα στα Αγγλικά. Να συμπληρώσω ακόμα ότι όλες οι πληροφορίες συγκλίνουν στο ότι του χρόνου θα εφαρμοστεί και στο Γυμνάσιο το εξάωρο για όλες τις μέρες της εβδομάδας. Άρα πρέπει του χρόνου να περικοπούν άλλες δύο ώρες. Ποιος εγγυάται ότι δε θα χαθεί η μια δικιά μας ώρα; Θεωρώ, λοιπόν, ότι, όταν αναβαθμίζεις το μάθημα, είναι δύσκολο να προχωρήσεις σε περικοπή (τίποτα, βέβαια, δεν είναι απίθανο). Τουλάχιστον, έχουμε περισσότερα όπλα, για να πολεμήσουμε για το αντίθετο εξηγώντας τη δυσκολία εφαρμογής της φετινής αλλαγής.

Γ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Συνοψίζοντας: Με μια πρώτη ποσοτική ματιά τα αρνητικά φαίνονται περισσότερα από τα θετικά. Υπάρχει όμως μια μικρή διαφορά που οδηγεί σε άλλη ανάγνωση. Από τα αρνητικά σημεία τα δύο έχουν να κάνουν με τη φετινή εφαρμογή του μέτρου. Ο χρόνος υλοποίησης και η μεταβατικότητα θα δημιουργήσουν προβλήματα τη φετινή χρονιά. Του χρόνου έχοντας πλέον εξ’ αρχής μπροστά μας τις αλλαγές και γινόμενοι σοφότεροι από τη φετινή εφαρμογή και τις ενδεχόμενες αδυναμίες, θα μπορούμε να φέρουμε καλύτερα σε πέρας το έργο μας.

Η προοπτική που δίνει όμως η συγκεκριμένη αλλαγή, πιστεύω ότι είναι ανάσα για τον κλάδο. Αυτό, βέβαια, είναι αναπόσπαστο με τη σύνδεση του Γυμνασίου με τη συμμετοχή (προαιρετική πάντα) των παιδιών στις εξετάσεις του ΚΠΓ. Αυτή και μόνο η κίνηση θα διασφάλιζε τη θέση μας στο σχολείο και θα έδινε στο μάθημα την αξία που του ταιριάζει. Θα απογείωνε στην ουσία την αξία του μαθήματος, όντας το μόνο που θα πιστοποιεί τις παρεχόμενες γνώσεις.

Ανακεφαλαιώνοντας, λοιπόν: Το πρόσημο που αφήνει η σύγκριση θετικών και αρνητικών είναι θετικό, τηρώντας όμως μια σειρά προϋποθέσεων, για τις οποίες ο κλάδος πρέπει να παλέψει για να πραγματωθούν. Αυτές με σειρά σημασίας είναι οι εξής:

Α) Σύνδεση του Γυμνασίου με την προαιρετική συμμετοχή των μαθητών στις εξετάσεις του ΚΠΓ.

Β) Άμεση αντικατάσταση της διδακτικής σειράς με άλλη κατάλληλη και προσαρμοσμένη στις εξετάσεις του ΚΠΓ.

Γ) Πρόνοια για σχηματισμό μικρότερων τμημάτων, ώστε να είναι δυνατή η εφαρμογή των νέων ρυθμίσεων.

Δ) Δημιουργία μιας Βάσης Δεδομένων, στην οποία οι εκπαιδευτικοί να έχουν πρόσβαση για εξεύρεση υλικού για χρήση στο μάθημά τους.

Με τη λογική αυτή ο νέος τρόπος αξιολόγησης μπορεί να αξιοποιηθεί από εμάς ως μοχλός πίεσης, ώστε να βελτιώσουμε τις συνθήκες του μαθήματός μας. Πρέπει, λοιπόν, όχι να αντιδράσουμε στις νέες ρυθμίσεις, αλλά μέσω της εφαρμογής τους να προσπαθήσουμε να περάσουμε πάγια αιτήματά μας.

Δεσμεύομαι, τέλος, από πλευράς μου, τον ερχόμενο Σεπτέμβριο στην ετήσια ημερίδα της ΠΕΚΑΓΕΠΕ να βρεθούμε σε μια συνάντηση (ευελπιστώ και στην παρουσία των Σχολικών Συμβούλων), ώστε να επιχειρήσουμε μια πρώτη αποτίμηση των νέων μέτρων ύστερα από ένα σχολικό έτος εφαρμογής.

Κλείνοντας, χωρίς να θέλω να «συμβουλεύσω» κανέναν, δεν είναι αυτή η δουλειά μου άλλωστε, να επιστήσω την προσοχή των συναδέλφων στο εξής: σε αυτή τη φάση της άμεσης εφαρμογής του νέου τύπου διαγωνίσματος, πρέπει στη σύνταξη των διαγωνισμάτων μας να έχουμε συνεχώς στο μυαλό μας τους μαθητές και τις μαθήτριές μας και το πώς δε θα τους αγχώσουμε αλλά και το πώς θα τους εισάγουμε ομαλά στα νέα δεδομένα, παραβλέποντας ακόμα και κάποιες οδηγίες για τη νέα αξιολόγηση. Πρέπει να μην ξεχνάμε ποτέ ότι το μάθημά μας είναι επιλεγόμενο και ότι οι μαθητές μας επιλέγουν.